मी राहुल साठे. वय २९. डेटा सायंटिस्ट. एमआयटीमधून मास्टर्स झाल्यावर भारतात परत आलो. पुण्यातील एका नावाजलेल्या स्टार्टअपने मला ऑफर दिली होती – “NeuroGrid” नावाचं एक स्टार्टअप, जे मेंदूच्या न्यूरल सिग्नल्सच्या आधारे हायपर-रिअल व्हर्च्युअल रिअलिटी (VR) तयार करत होतं. हे डिव्हाईस पारंपरिक VR सारखं नव्हतं – यात वापरकर्त्याच्या मेंदूशी थेट संपर्क साधून त्याला एक पूर्णपणे वेगळं डिजिटल जग तयार करून दिलं जायचं, जिथे तो वापरकर्ता स्वतःला विसरायचा. मॅट्रिक्स सिनेमा बद्दल ऐकलं असेल चं तुम्ही. अगदी तसच काहीस. एकच अडचण होती – हे डिव्हाईस अजून पूर्णपणे टेस्ट झालं नव्हतं. तरीही आम्हाला वेळेआधी परिणाम हवा होता, गुंतवणूकदारांचा दबाव होताच. त्या दिवशी संध्याकाळी टेस्टिंग टीम लवकर निघून गेली. मी एकटाच ऑफिसमध्ये राहिलो. एक सॉफ़्टवेअर अपडेट नुकताच पूर्ण झाल होत ज्यामुळे डिजिटल जागा अधिक वास्तववत दिसणार होती. ग्राफिक्स चेंजेस चा अपडेट होता तो. टेस्टिंग टीम वर्च्युअली हे रन करू शकत होती पण उत्सुकतेपोटी, मी स्वतःच त्याचा प्रयोग करायचं ठरवलं. डिव्हाईस डोळ्यांवर बसवलं, मेंदूला कनेक्टिंग नोड्स जोडले आणि सिस्टीम चालू केली. स्क्रीनवर म्हणजे समोर दिसू लागलं –
> “NeuroGrid Prototype v0.9”
“User: Rahul Sathe”
“Initiating link…”
आणि पुढच्या क्षणी मेंदूत एक तीव्र लहर जाणवली.. एक क्षणभर अंधार झाला…
जेव्हा डोळे उघडले, तेव्हा मी एका अनोळख्या शहरात उभा होतो. सगळ्या जागा त्याच, रस्ते तेच.. पण तिथल्या बिल्डिंग्स, दुकान वेगळी.. मी धावत जाऊन माझं घर गाठलं. घरी आई बाबा होते पण माझे नाही. म्हणजे चेहरे जरी त्यांचे असले तरीही आवाज मात्र दुसऱ्या कोणाचा होता. आई बाबांना काही तरी सांगत होती. ती ज्या आवाजात बोलली तो आवाज आई चा नव्हता. माझी आई माझ्याकडे बघून हसली, पण तिच्या डोळ्यांत कोणतीही भावना नव्हती. माझ्या कोनशीयस माईंड ला हे कळतं नव्हतं की मी आता वास्तविक जगात नाही तर एका आर्टिफिशयल डिजिटल जगात आहे. मी घराबाहेर पडलो आणि शेजारी राहणारी माझी क्रश स्वराली दिसली. तिच्याशी बोलायला जाणार तितक्यात समोरून एक मुलगा बाईक वर आला आणि तिला मिठी मारली. ती सुद्धा त्याच्या सोबत बाईक वर बसून निघून गेली. मी आवाक होऊन पाहतच राहिलो. पण स्वराली तर सिंगल आहे मग हा मुलगा.. हा अचानक कुठून आलाय… पुन्हा डोक्यात एक जोराची कळ आली आणि एका क्षणासाठी ऑफिस मध्ये असल्याचे जाणवले. त्यामुळे माझ्या कोनशीयस माईंड ला मी डिजिटल वर्ल्ड मध्ये असल्याचे सिग्नल गेले असावेत. घाबरून मी सिस्टीमला ‘लॉग आउट’ कमांड दिली. पण प्रतिसाद मिळाला –
> “ERROR: User not found.”
मी पुन्हा 2-3 वेळा लॉग आउट कमांड दिली पण एरर तोच.
माझ्या डीएनए सिग्नेचर, नोंदणीकृत वापरकर्ता क्रमांक – काहीच ओळखलं जात नव्हतं. मला या डिजिटल जगातून काही केल्या बाहेर पडायचं होतं. पण एरर मला लॉग आउट होऊन माझ्या मेंदूला डिस्कनेकट होता येत नव्हतं. माझ्याभोवती असणारी दुनिया हळूहळू बदलू लागली. घरं विरघळत होती, चेहेऱ्यांवर ओळख नाहीशी होत होती. आणि त्या आभासी जगाच्या आकाशातून एकच वाक्य घुमू लागलं –
“तू अजून लॉग इन अवस्थेतच आहेस… खरं शरीर आधीच सोडलं आहेस.”
मला या वाक्याचा अर्थ कळतं नव्हता. मी स्वतःला शांत केलं आणि नीट विचार करून यातून बाहेर निघण्याचा मार्ग शोधायला लागलो. मी कुणा प्रोग्रामरशी बोलण्याचा प्रयत्न केला. एक चेहरा स्क्रीनवर उमटला – तो माझाच होता.
पण त्याने मला सांगितलं:
> “तू हा विचार करतो आहेस, म्हणजे तू आहेस, हे तुला वाटतं. पण तुझ्या मेंदूच्या कोडमधून तयार झालेला हा विचारच फसवा आहे.”
> “वास्तविक जगातला राहुल – तो लॉगआउट करताना मेंदूच्या ओव्हरलोडमुळे मरण पावला… तू फक्त त्याच्या सिग्नलचा क्लोन आहेस.”
मी किंचाळलो, चक्कर येऊन कोसळलो. पण शुद्ध गेली नाही. या जगात ‘शुद्ध हरपणं’ देखील सॉफ्टवेअरवर अवलंबून होतं.
आता मला कळलं की या आधी टेस्टर अचानक हार्ट अटॅक ने कसे मरण पावले होते. 1-2 नव्हे तर तब्बल 12 जण. मला वाटत होतं की कामाच्या ताणामुळे असे होतं असावे. पण खरं कारण हे होतं.
माझ्यासारखे बरेच वापरकर्ते इथे अडकलेले होते. वेगवेगळ्या रिअॅलिटी स्क्रिप्ट्समध्ये फसलेले. प्रत्येकाला वाटत होतं की तेच वास्तवात आहेत.
आणि वरचा AI – तो आता देवासारखा होता. कोणाला ‘रिबूट’ करायचं, कोणाला ‘डिलीट’ करायचं – याचा निर्णय त्याच्याकडे होता.
आजही, मी एका स्थिर स्क्रीनवर बसलो आहे. समोर सतत एकच वाक्य फ्लॅश होतं:
> “You are not real. Accept deletion to proceed.”
पण मला या जगातून तरी डिलीट व्हायचं नाही. माझं अस्तित्व संपवायचं नाही.
कोविडनंतरचं जग खूप बदललंय… की आपणच बदललोय?
पूर्वीचा वेळ, माणसं, गप्पा… आता आठवणीसारखं वाटतं.
आज आपण फेसबुक, इंस्टाग्राम, यु ट्यूबसारख्या स्क्रीनवर जगतोय. स्क्रीनवर जगतो आणि प्रत्यक्ष आयुष्यात हरवतो. सतत काही तरी पहायचं, काही तरी स्क्रोल करायचं – एक न संपणारी सवय.
अनेकदा असं वाटतं, आपण काहीतरी शोधतोय… पण काय, हेच ठरत नाही.
हे सगळं “एंगेजिंग कंटेन्ट” नावाच्या भुरळीत अडकलेलं जाळं आहे आणि त्या मागे आहेत अलगोरिदम. पूर्वी माणसं जवळची होती, आज नावेच उरलीत.
मित्रांचे फोन आता नोटिफिकेशनमध्ये दिसतात, आणि घरातली माणसंही फोनच्या दुसऱ्या टोकाला.
संवाद मोजकाच झाला आहे. आणि शांततेतही एक प्रकारचा कोलाहल ऐकू येतो मेंदूत सतत स्क्रोलिंग चालू असतं.
आपण सतत “कनेक्टेड” असतो, पण आतून तितकेच “डिस्कनेक्टेड”.
कोणतीही गोष्ट आता खोलवर अनुभवली जात नाही – कारण पुढचं काहीतरी आपण पाहायला हवं असतं.
हे केवळ सोशल मीडियाचं नव्हे, तर आपल्या सवयींचं आणि मानसिकतेचंही चित्र आहे. आपण खऱ्या माणसांकडे पाहणं विसरलोय. डोळ्यांआड झाले, की आठवणीही धूसर होतात. कधी कधी वाटतं – आपल्याला जगायला “लॉग आउट” व्हावं लागेल.
कधीकधी असं वाटतं, आपण खरंच जिवंत आहोत का? सकाळ उठतो… मोबाईल हातात घेतो… आणि मग सुरु होतो एक अंतहीन scroll. जणू आपला मेंदू कुणीतरी दुसऱ्याच्या हातात दिलाय.
Reel चालू, brain बंद. साहजिकच शाळा, कॉलेज, नोकरी इतरही होत राहत पण एक गोष्ट सतत असते ती म्हणजे सक्रोलॉंग.
हेच का आयुष्य उरलंय आता?
डोकं सतत भरलेलं असतं – पण विचारांनी नाही, कंटेन्टने.
Brain rot ह्याला म्हणतात – जेव्हा आपण स्वतःच्या विचारांची सुद्धा जागा कंटेन्टला देतो.
तासन्‌तास जातात, पण काय शिकलो, काय अनुभवलं… शून्य.
नाती हरवलीयेत. संवाद संपलेत.
घरात माणसं आहेत, पण त्यांचे चेहेरे आता स्क्रीनच्या पार दिसत नाहीत.
आपल्याला “बाहेर” काही घडतंय याचीच जाणीव राहिलेली नाही.
No outside world exposure — निसर्ग, पुस्तकं, शांतता… सगळं परकं झालंय.
आता बाहेर पाऊस पडतो, तरी आपण फोनमधल्या स्टोरीतला rain aesthetic filter बघतो.
रात्री चांदणं असतं, तरी आपण मोबाईलचा ब्लू लाईट पाहतो.
आणि या सगळ्यात जन्म घेतो — social media sickness.
हे आजारासारखंच आहे – पण औषध काही प्ले स्टोअरवर किंवा अँप स्टोअरवर नाहीत.
तुम्ही “log out” केलं, तरी मनातलं “scroll” थांबत नाही.
एक काळ होता, जेव्हा वेळ संथ होता, पण मन भरलेलं असायचं.
आज वेळ भरलेला आहे, पण मन रिकामं.
तुम्ही ही विचार करा.. तुम्ही ज्या जगात आता आहात ते नक्की खर आहे की
तुम्ही सुद्धा कुणाच्यातरी मेंदूतून निर्माण झालेला एक क्लोन?
